Prof. Dr. Teipel: Terwijl nog maar een paar jaar geleden werd aangenomen dat het aantal gevallen van dementie in Duitsland in 2050 verdrievoudigd zou zijn, voorspellen de laatste onderzoeken &„slechts“ een verdubbeling. Het aantal dementiepatiënten blijft momenteel stijgen, zij het in een langzamer tempo dan eerder werd gevreesd. Het risico om op een bepaalde leeftijd dementie te krijgen is de afgelopen jaren waarschijnlijk licht gedaald. Door de vergrijzing van de bevolking zal het aantal gevallen van dementie echter nog steeds sterk toenemen. Vermoedelijke redenen hiervoor - die niet wetenschappelijk bewezen kunnen worden - zouden betere preventieve gezondheidszorg en zorg kunnen zijn, evenals een gezondere levensstijl. Feit is echter dat ongeveer 75% van de gevallen van dementie wordt beïnvloed door genetische risicofactoren en slechts zelden volledig erfelijk is. Iedereen die oud genoeg wordt, heeft dus een grote kans om dementie te ontwikkelen.
Zijn er preventieve mogelijkheden voor dementie?
Prof Dr Teipel: Ja, al is het maar in beperkte mate. Zoals ik al zei, zijn genen meestal de drijvende kracht achter Alzheimerdementie. Gegevens uit een onlangs gepubliceerd onderzoek suggereren echter dat ongeveer een kwart van de gevallen van dementie kan worden voorkomen of op zijn minst vertraagd met een bewuste levensstijl. Veel kleine componenten tellen hierbij op. Deze omvatten de tijdige behandeling van hoge bloeddruk, gehoorverlies, slechtziendheid en een slecht gebit. Rook daarnaast niet, drink alcohol met mate en eet gezond en gevarieerd. Een ander belangrijk stukje van de puzzel is lichaamsbeweging, vooral duursporten en dansen - als combinatie van uithoudingsvermogen en coördinatie. Ook belangrijk: een sociaal geïntegreerde levensstijl, zelfs op latere leeftijd. Eenzaamheid alleen voorkomt dementie niet, maar kan er wel toe bijdragen. Het is ook belangrijk voor oudere mensen met verschillende ziekten om hun medicatieschema regelmatig te laten controleren door hun huisarts. Ik zie hier nog meer mogelijkheden, omdat verkeerd medicijngebruik en medicijninteracties dementie kunnen veroorzaken.
Iedereen vergeet wel eens iets. Wanneer heb je hulp nodig?
Prof Dr Teipel: Omdat een persoon met de ziekte van Alzheimer meestal niet aan zichzelf toegeeft wat er aan de hand is, hebben familieleden het extra moeilijk. Is het een geval van vergeetachtigheid dat iedereen overkomt - of is het hetzelfde dat steeds weer vergeten wordt? Vind je voorwerpen terug op plaatsen waar ze niet thuishoren? Vind je het moeilijk om alledaagse apparaten zoals het koffiezetapparaat correct te bedienen? Of geven vertrouwde voorwerpen, zoals sleutels of de afstandsbediening, hun geheimen prijs? Dan moet je een diagnose laten stellen. Helaas leeft naar schatting 50 procent van de mensen die daadwerkelijk aan dementie lijden zonder diagnose. Dit betekent: geen medicatie, geen behandeling, geen ondersteuning. Daarom is een diagnose over het algemeen gunstig voor zowel de patiënt als zijn naasten. Slechte progressie kan worden voorkomen en de gevolgen kunnen worden vertraagd of verzacht. De Tweede Zorgwet (PSG II) brengt veel verbeteringen in het dagelijks leven, vooral voor familieleden van dementiepatiënten.
Hoe en op welk moment kan de diagnose dementie worden gesteld?
Prof. Dr. Teipel: We zijn nu in staat om de aanwezigheid van de ziekte van Alzheimer lang voor het begin van de ziekte vast te stellen met behulp van biologische markers en beeldvormingstechnieken zoals MRI en PET. Dit hoeft echter niet te betekenen dat de ziekte van Alzheimer ook daadwerkelijk later zal uitbreken. Daarom wordt deze vroege diagnose nog niet gebruikt als routinetest, maar is deze gereserveerd voor onderzoek in het kader van studies. De ziekte van Alzheimer kan in de routinezorg worden herkend aan de hand van biologische markers en geheugentests als de eerste geheugenproblemen optreden voordat de volledige dementie zich heeft ontwikkeld. Een andere optie is het geheugenspreekuur, vooral voor zeer vroege of onduidelijke gevallen. Na een verwijzing van een huisarts of specialist voeren we een vroege diagnose uit die bestaat uit een anamnese, consultatie, lichamelijk onderzoek en verschillende neuropsychologische tests. Ongeveer een derde van de patiënten op ons geheugenspreekuur blijft zonder noemenswaardige bevindingen. Als er echter een vermoeden is van een geheugenstoornis, worden verdere individuele onderzoeken uitgevoerd, bij voorkeur poliklinisch. Daarnaast bieden maatschappelijk werkers van het geheugenspreekuur in Rostock ook intensieve ondersteuning en begeleiding voor familieleden.
Welke hoop is er na een diagnose van „dementie“?
Prof Dr Teipel: Net als andere chronische ziekten is dementie een van de ongeneeslijke ziekten. De gevolgen kunnen echter vaak worden beperkt. Bovendien geldt dat hoe ouder de patiënt is op het moment dat de diagnose wordt gesteld, hoe gunstiger het verloop van de ziekte is. Alzheimerdementie ontwikkelt zich daarom meestal langzaam bij iemand die 80 jaar is op het moment van de diagnose en meerdere ziekten heeft. Mensen die jonger zijn op het moment van de diagnose, bijvoorbeeld jonger dan 50, hebben waarschijnlijk meer genetische risicofactoren - meestal met een ernstiger verloop en een snellere progressie. Er lopen momenteel studies om een vaccin te ontwikkelen, vooral voor de patiëntengroep zonder meerdere ziekten. Voor de rest zijn er medicijnen beschikbaar voor behandeling die de progressie van de ziektesymptomen in een vroeg stadium goed kunnen vertragen.
U doet onderzoek om de vroege diagnose en behandeling van dementie te verbeteren. Zijn er samenwerkingsverbanden op dit gebied?
Prof. Dr. Teipel: We werken nauw samen met de Duitse Alzheimer Vereniging, de regionale vereniging MV, en het Dementia Competence Centre aan landelijke trainingen voor familieleden en laagdrempelige zorgdiensten voor mensen met dementie. Als samenwerkingspartners van de financieringsorganisatie GERIO e.V. en het Tessinum ondersteunen we elkaar bij de beoordeling en zorg/continuing care van patiënten in ambulante structuren en zijn we beschikbaar om wetenschappelijke ondersteuning te bieden voor projecten. De belangrijkste focus ligt momenteel op het optimaliseren van de acute en revalidatiezorg voor geriatrische patiënten door een netwerk te vormen van geriatrische zorgdiensten in de regio Rostock.
